Budowa zęba – co warto wiedzieć jako pacjent
Zęby są bardzo ważnym elementem naszego organizmu, służą nie tylko do rozdrabniania pokarmów, rozgryzania, lecz również – jeśli są zadbane i zdrowe – stanowią naszą najpiękniejszą, bo naturalną ozdobę, o czym często zapominamy, bagatelizując kwestię higieny jamy ustnej. Warto wiedzieć z jakich części są zbudowane nasze zęby. Wiele osób, gdy słyszy termin „budowa zęba” to od razu oczami wyobraźni widzi schemat doskonale znany ze szkolnych podręczników, na którym zaznaczono miazgę, szkliwo i zębinę. Jest to nieco uproszczona wersja, bowiem budowa zęba jest o wiele bardziej skomplikowana, gdyż dzielimy ją na anatomiczną i histologiczną. Jakie elementy zęba należą do budowy anatomicznej, a jakie do histologicznej? Na te i inne pytania odpowiemy w naszym artykule. Budowa zęba: ile zębów ma człowiek? Dorosły człowiek w swojej jamie ustnej posiada od 28 do 32 zębów. Po 8 siekaczy (w każdym łuku po 2 siekacze przyśrodkowe – tzw. jedynki, 2 siekacze boczne – tzw. dwójki), 4 kły (po 2 „trójki”), 8 przedtrzonowców (po dwie „czwórki” i „piątki” w łuku) i od 8 do 12 trzonowców (dwie „szóstki” i „siódemki” i u niektórych dwie „ósemki” w łuku). Dzieci mają tylko 20 zębów, których funkcje są takie same, jak u osoby dorosłej. W uzębieniu mlecznym nie ma zębów przedtrzonowych i nigdy nie występują trzecie zęby trzonowe. W każdym łuku zębowym znajdują się 4 siekacze (dwie „jedynki” i dwie „dwójki”), dwa kły (czyli inaczej „trójki”) i 4 zęby trzonowe (po dwie „czwórki” i „piątki”). Budowa zęba – budowa anatomiczna Część widoczna z jamy ustnej to korona, w dziąśle znajduje się druga część zęba, czyli korzeń. Pomostem łączącym oba te elementy jest szyjka zębowa. Korona jest najtwardsza częścią zęba, pokrywa ją szkliwo zęba. Korzeń jest częścią zęba ukrytą pod dziąsłem, umocowaną w zębodole w kości żuchwy lub szczęki za pomocą włókien ozębnej. Zęby mogą mieć od 1 do 3-4 korzeni, choć zdarzają się takie, które mają ich znacznie więcej. Pomiędzy korzeniami występuje fizjologiczne rozwidlenie zwane bifurkacją. Długość korzenia oraz jego pole powierzchni ma znaczenie w przypadku stabilności zębów, gdyż im dłuższy korzeń i im większa liczba korzeni w zębie, tym jest on stabilniejszy w zębodole. Warto dodać, iż korzenie mogą mieć także różne kształty i rozmiary. Budowa zęba – budowa histologiczna Na wstępnie należy zaznaczyć, iż bez względu na to, czy mowa o stałym czy też mlecznym zębie, w każdym rozróżniamy dokładnie te same tkanki. Wnętrze zęba wypełnia tzw. komora, czyli wolna przestrzeni oraz kanał korzeniowy, w którym znajduje się miazga – żywa, unerwiona i unaczyniona tkanka. Biorąc pod uwagę ułożenie poszczególnych tkanek, zęby tworzą szkliwo, zębina oraz cement. Szkliwo Na powierzchni ząb jest otoczonym cienką (jej grubość nie przekracza 2 mm), ale bardzo twardą tkanką – jest ona nawet twardsza niż kość. Szkliwo pokrywa całą koronę, aż od szyjki. W skład szkliwa wchodzą w 99 proc. związki nieorganiczne, pozostały 1 proc. to woda i związki organiczne. O szkliwo musimy szczególnie dbać, gdyż jest ono wytwarzane tylko raz, w trakcie rozwoju zęba (tzw. odontogenezy). Komórki zwane ameloblasty są odpowiedzialne za jego produkcję. Gdy ząb przestaje rosnąć, również zostaje kończona produkcja szkliwa, tym samym w razie uszkodzeń szkliwa nie ma ono możliwości odbudowania. Szkliwo to tkanka nieunerwiona i nieunaczyniona, co więcej, nie zawiera również komórek, dlatego gdy stomatolog wierci w nim nie odczuwamy bólu. Ścieranie szkliwa jest także bezbolesne, a tym samym tak niebezpieczne i szkodliwe. Zębina Kolejną tkanką, która jest zaliczana do budowy histologicznej zębów, jest zlokalizowana tuż pod szkliwem zębina. Zębina przypomina kość, jest jednak bardziej miękka od szkliwa, przez co łatwiej dochodzi do rozwoju w niej próchnicy. Zębina, gdy nie jest chroniona przez szkliwo lub materiał wypełniający, ulega ścieraniu. Zębina jest rdzeniem zęba. W obrębie korony jest ona pokryta szkliwem, a w części korzeniowej cementem. W 20 proc. zbudowana jest ona z substancji organicznych, przede wszystkim z włókien kolagenowych oraz w 70 proc. z srebrochłonnych, które otoczone są przez związki mineralne (dwuhydroksyapatyt). Zębina w przeciwieństwie do szkliwa ma wypustki komórek i włókna nerwowe, za sprawą których pacjent może odczuwać ból, jeśli występuje w niej próchnica i gdy jest ona usuwana w trakcie zabiegu stomatologicznego. Wyróżnia się 3 rodzaje zębiny: – zębina pierwotna (pierwszorzędowa) – powstaje w trakcie rozwoju zęba, przestaje być wytwarzana, gdy wierzchołek korzenia zęba w pełni się wykształci; – zębina wtórna – jej produkcja zaczyna się, gdy ząb przestanie już rosnąć i jest ona wytwarzana aż do końca naszego życia; – zębina trzeciorzędowa – jej rozwój jest spowodowany psuciem się zębów, stąd też bywa nazywana odczynową lub naprawczą. Miazga Jedyną żywą tkanką w zębie jest miazga. Znajduje się ona tuż pod zębiną. Miazga jest doskonale unaczyniona i unerwiona. Jest ona zbudowana z substancji podstawowej, w której są zanurzone komórki i włókna. Miazga ma kilka bardzo istotnych funkcji: – odżywczą, gromadzi substancje odżywcze i tlen, niezbędne do prawidłowego rozwoju zęba, – czuciową – rejestruje ból i uruchamia działania obronne, mające na celu jego zlikwidowanie, – obronna- wynika z wcześniejszej funkcji, w momencie zagrożenia zostaje uruchomiona produkcja dodatkowych warstw zębiny, przez co można ją odizolować od źródła bakterii. Cement Ostatnią częścią zęba jest cement korzeniowy, czyli kostniwo. Jego nazwa wynika z budowy, bo przypomina kość. Kostniwo jest zbudowane jest zarówno substancji organicznych, jak i nieorganicznych. Zalicza się go do tkanek przyzębia, czyli tkanek utrzymujących ząb w zębodole. Jego cienka warstwa pokrywa powierzchnię korzenia zęba, a jego zewnętrzne warstwy sąsiadują z ozębną. Włókna kolagenowe docierające do cementu dodatkowo zwiększają stabilność zęba w zębodole. Cement dzieli się na komórkowy i bezkomórkowy. # budowa zęba # budowa anatomiczna # budowa histologiczna # szkliwo zęba # zębina # miazga zęba # cement korzeniowy # kostniwo
